Смрт за одморот, слобода за продолженото работно време

Пред околу помалку од година, New York Times објави насловна сторија за условите во кои работат канцелариските работници во Amazon. Во сторијата се открива дека Amazon е работно место во кое грубите и неочекувани отпуштања се чести, возрасни мажи и жени плачат на своите работни бироа, а луѓето се соочуваат со остри критики ако не одговараат на и-мејловите после полноќ. Од сторијата стана јасно колку многу се сменило во американската работна сила. Порано постоеше време кога недвосмислено се сметаше дека побогатите класи се излежуваат врз грбот на пролетаријатот. Денес работа со разумно работно време и добра плата најлесно наоѓаат квалификуваните физички работници. Американските висококвалификувани (интелектуални) работници, пак, во сето тоа, се мета на понижувања и се третирани како запрежна стока.

КРИЗАТА НА СЛОБОДНОТО ВРЕМЕ

Никој не помислуваше дека ќе биде вака. Економистот Џон Мејнард Кијнс славно предвидуваше тричасовно дневно работно време, а во 1964 Life Magazine посвети серија во два дела на тоа што го сметаше за „реална закана“ со која се соочуваше американското општество: претстојната епидемија на вишок слободно време. Во првиот дел под наслов „Празнината на вишокот слободно време“, се вели дека „умерените аналитичари кои се бават со економските последици од автоматизацијата, сметаат дека сме на прагот на 30-часовна работна седмица“. Вториот дел има наслов „Како да се опуштите“.

50 години подоцна, фер е да се каже дека оваа криза со слободното време беше успешно избегната. Работната недела на местата како што се адвокатските фирми, банките и високотехнолошките компании порасна со константно темпо, на ниво кое многумина го сметаат за неиздржливо. Навистина, во 2006, кај топ 20-те проценти од лицата што заработуваат, се покажа два пати поголема тенденција да работат повеќе од 50 часа неделно, отколку 20-те проценти со најмала заработувачка. Со тоа се случува целосен пресврт на историската поставеност на условите на работа.

Зошто ова се случи е и мистерија, и парадокс. Во минатите 50 години се случи голем пораст на продуктивноста, се појавија безброј апарати кои штедат на труд и време, жените масовно почнаа да работат. Ако претпоставиме дека количината на работата неопходна за функционирање на општеството е горе-долу константна, како е можно да сме попродуктивни и да имаме повеќе работници, а сепак да поминуваме повеќе часови во работење? Мора да е во прашање нешто друго.

Прашањето се покажа како фасцинантно за економистите и писателите, како Бригид Шулте – новинарка во Washington Post, која направи и објави лична истрага по прашањето. Како што пишува таа, сите се согласуваат дека не постои еден едноставен одговор на прашањето. Некои сметаат дека Американците едноставно преферираат да работат наместо да имаат слободно време; силната работна етика, според оваа теорија, стана прашање на честа на секој со факултетска диплома. Ако си зафатен, изгледаш како важен човек. При тоа, луѓето се горди на својата работа; тука се заљубуваат, бесплатно јадат, а одењето на конференции го доживуваат како форма на годишен одмор. Други сметаат дека зголемувањето на работата мора да е некако поврзано со нееднаквоста: како што луѓето на врвот на скалата на заработка заработуваат повеќе пари, така секој пропуштен работен час станува се поскап. А тука е и теоријата дека нашите желби и потреби растат паралелно со поголемата потрошувачка, што создава уште поголема потреба за работа.

Тоа што е заедничко за сите овие објаснувања е идејата дека одговорот произлегува од анализата на одлуките и мотивацијата на самите работници. Но, што ако американскиот систем по својата природа се опира на слободното време, дури и кога луѓето навистина го посакуваат и можат да си го дозволат? Со други зборови, што ако долгото работно време не е последица на нашите желби, ниту на угнетувањето на работниците од страна на владејачките класи (како што вели марксистичката теорија)? Можеби сето тоа е само нуспродукт на системите и институциите кои добиле свој сопствен независен живот кој веќе не му служи на ничиј интерес. Некои индустрии едноставно стануваат џиновски машини за производство на работа, во чија замка паѓаат сите што работат во нив.

ЗАОСТРУВАЊЕ НА ТРКАТА

Тоа што во доменот на квалификуваната физичка работа се смета за работа, во себе содржи внатрешни ограничувања: кога ќе се заврши изградбата на куќа или мост, и работата е завршена. Но, во интелектуалната работа нештата се поинакви – количината на работа може да се зголемува до недоглед, преку генерирање на лажна потреба или причини кои настојуваат луѓето да работат најнапорно што можат, а кои немаат никаква врска со реалните општествени или економски потреби.

На пример, системот на судско решавање на споровите, во кои работното време на адвокатите во големите правни канцеларии е чест предмет на поплаки. Ако општествената функција на правниот систем е судското решавање на спорови, тогаш тоа што го имаме е далеку од најефикасниот начин на постигнување на фер или разумни решенија. Наместо тоа, тој повеќе личи на општествено непотребна трка во вооружување, во која адвокатите самите се подложуваат на измачувачки количини на работа само затоа што можат. Во постарите времиња, технолошките ограничувања и професионализмот поставуваа природни граници на таквите трки за вооружување, но денес ниту една од страните не може да си допушти да запре, бидејќи така ќе се стави во конкурентска неповолна ситуација.

Како виновници за лудите работни часови обично се наведуваат алчните шефови, ама и луѓето на врвот на пирамидата се често подеднакво несреќни и претрупани со работа како и тие на дното: тоа е систем кој никому не му одговара. Згора на тоа, многуте напредоци во технологијата на продуктивноста ја заоструваат трката уште повеќе. Фактот што работниците денес се достапни во секое време го елиминира тоа што некогаш беше еден вид на природна бариера – идејата дека работата е нешто што се случува за време на канцелариските часови или во конкретно постоечка канцеларија. Без тие граници, работата се претвори во фудбалски натпревар на кој свирчето никогаш не свирнува крај.

Судството можеби е екстремен пример, но не се сомневам дека и многу други индустрии имаат свои сопствени трки на вооружување, кои креираат работа која е од непостоечка неопходност. Едноставно е да се препише терапија, но тешко е да се спроведе: враќање на начелото за ефикасност на работењето – исполнување на потребите на општеството со најмал можен напор – притоа оставајќи можност за повеќе работа за тие што ја сметаат за хоби и што тоа го сакаат. Има голема иронија во тоа што Amazon се покажува како сурова работна средина и покрај својот водечки принцип и слоган околу подобрување на животите на луѓето. Мора да постои подобар начин.

Тим Ву, за New Yorker