Големата Камена Глава
Народната традиција за името на градот по населувањето на Словените создала своја легенда. Според легендата што ја презентирал Ѓ. Кајдамов (Легенди за Македонските градови, Скопје 1981,10) градот – тврдина кој се наоѓал на денешното Скопско Кале бил заштитен со високи ѕидови, поради што тешко можело да се влезе внатре. Требало да се војува со стрели и копја. При нападот на утврдениот град водачот на словенската војска командувал : “Со копја да се напаѓа тврдината”. Командните зборови “со копја” (скопја) водачот на Словените ги повторувал повеќепати. Зборовите на водачот останале долго во сеќавање на војниците и населението. Така градот почнале да го викаат Скопја, Скопие или Скопје.
Некогаш, многу, многу одамна, длабоко во шумите на една Планина, си живееле тројца браќа. Нивниот татко беше посадил по еден јавор за секој од нив, кога тие биле родени. Пред да умре, таткото им кажал на синовите:
”Силата на секој од вас е во неговиот јавор!”
Еден ден најстариот брат им рекол на браќата:
„Чувствувам како да ми дојде мојата сила. Ако го посечам моево јаворово стебло со еден замав на мечот, ќе бидам сигурен во тоа и ќе заминам да си ја барам среќата!“
Мавнал со сета сила, го пресекол стеблото. Утредента се поздравил со браќата, го јавнал коњот, и тргнал да си ја бара среќата.
По некое време, и средниот брат се сторил со снагата. Го викнал најмалото братче сугарче, и му рекол:
“Дојде време и јас да си ја пробам силата! Ако го пресечам мојот јавор со еден удар, ќе појдам да си ја побарам среќата. Ти веќе не си мал, си научил како да живееш сам во шумава. Кога ќе ти дојде тебе твојата сила, пресечи го и ти својот јавор, та појди да си ја бараш среќата, како и ние двајцата што сторивме!”
Мавнал вториот брат со мечот само еднаш: ама колку силно! Јаворот паднал пресечен. Утредента, откако се поздравил со најмалото братче, и тој се качил на коњот, и заминал да си ја бара среќата.
Најмалиот брат си останал да живее сам. Еден ден, после силно невреме, видел како порој носи едно пиле соколово, што беше паднало од гнездото во високите карпи. Откако го извадил од водата, тој онака силен и спретен, лесно се качил до гнездото и го вратил намокреното пиле. Кога дошол дома, почувствувал дека и нему му дошла силата, и дека во жилите му зоврила јуначка крв. Го зел својот меч, излегол во дворот, и таман да мавне, кога од гранката на неговиот јавор го слушнал гласот:
“Немој млад јунаку, не го сечи јаворот!” Тој се почудил кој зборува, оти во близина немало никој: само еден сокол седнат на гранката од јаворот.
“Јас сум мајката на пилето што ти денес го спаси од поројот! Дојдов да ти се заблагодарам за тоа и да ти помогнам. Не го сечи јаворот, нека остане барем еден од трите да го чува споменот на вас тројцата и на вашиот татко. Туку, за да си ја пробаш силата, пресечи ја само оваа гранка на која јас седам!”
Најмладиот брат се согласи, оти беше научен да ја чува и шумата, и сите птици и животни во неа. Да пресече една обична гранка, му се виде премногу лесно. Мавнал тој колку што можеше посилно! Ама таа гранка на која седел соколот, да ти била потврда од железо. Светнале илјада искри, гранката паднала пресечена, но и мечот се скршил.
“Силен јунак си ти. Потешко беше да се пресече таа гранка, отколку целото стебло. Нека не ти е жал за мечот. Од оваа гранка што ја пресече, направи си копје. Друг меч ќе си најдеш, ама вакво копје нема никаде. Тоа отсега ќе биде волшебно копје и тоа ќе те чува и ќе ти помогне да ги победиш и најсилните и најлошите маѓепсници.” – му кажал соколот.
Само што најмладиот брат ја зел пресечената гранка в рака, а таа навистина се стори тврдо и лесно копје со златна острица на врвот!
“И ова треба да го знаеш: кога ќе ти биде најтешко и кога ќе се бориш против некоја магија што е посилна од тебе, чукни ја острицата од копјето со левата рака, од срце, и тоа три пати. Копјето три пати ќе запее со гласот на сокол, а јас веднаш ќе му ја дадам и мојата сила. Така ќе го победиш секој противник. Но запомни, секогаш да се бориш само против злото и секаде да го браниш доброто! Чувај го како себе што се чуваш, а тоа тебе ќе те чува подобро отколку што ти самиот ќе се чуваш!”
Го рекол тоа соколот, и одлетал. Најмладиот брат наскоро се прочул како голем јунак. За него, со рацете на најдобриот мајстор, беше ти бил искован еден меч, потврд и поостар од сите други: спроти јунакот, и мечот, што се вели! Така опремен, младиот јунак тргнал секаде каде што ќе слушнал дека им треба помош на луѓето во бробата против злото, и со своето копје и со мечот ги ослободувал од насилници и зулумќари.
И така, еден ден јунакот ја дознал и приказната за Големата Камена Глава. Во едно големо поле, си била некоја огромна карпа во облик на човечка глава. Никој не паметил кога дошле првите луѓе тука, но сигурно се знае дека тие карпата веднаш ја завикале Камена Глава, зашто никој не памети дека некогаш поинаку ја нарекувале.
А карпата навистина прилегала на човечка глава: дури имала и седум големи отвори-пештери, токму како и главата на човек: две очи, две уши, две ноздри, и една уста!
Како и вистинската глава, и Големата камена глава гледала, слушала и зборувала! Во таа карпа живеел некој умен и многу добар волшебник. Сите знаеле дека Големата Камена Глава е главата на добриот волшебник. Тој секогаш ги советувал луѓето за она што е добро и ги одвраќал од сите лоши работи. Сепак, никој никогаш не го видел, така што луѓето не знаеле ни кој е, ни што е. Само што, пред да се слушне неговиот глас, од устата на Големата Камена Глава, секогаш излетувал еден прекрасен сокол!
За луѓето најважно било што добриот волшебник им помагал со своите совети и ги бранел од секакво зло и загроза. Со време, многу луѓе се населиле околу Големата Камена Глава. Помогнати од мудрите совети на добриот волшебник, тие живееле среќно и во голема слога, а нивната населба наскоро се прочула надалеку. По некое време, гласот за градот кај Големата Камена Глава стигнал и до еден многу лош волшебник, со најсилна магија. Тој се викал Љубомор, ги мразел луѓето, и бидејќи не можел да поднесе среќата на другите, решил да го убие добриот волшебник, заштитникот на луѓето, а Големата Камена Глава да ја урне, искрши и потоа да ја стори дробен чакал и ситна песок. Долго се бореле добриот и лошиот волшебник! На крај победил Љубомор, оној лошион. Не можел да ја турне и да ја искрши Големата Камена Глава, зашто неа ја чувала магијата на добриот волшебник. Лут заради тоа, тој ја проколнал да се затворат сите седум отвори. Големата Камена Глава така станала слепа, глува, и нема, а ниту од неа веќе се слушал гласот на добриот волшебник, ниту некој, или нешто можело да влезе во Главата, ниту да излезе од неа. Луѓето велеле дека и оној сокол останал заробен во Големата Камена Глава. По ова, исплашени, луѓето се разбегале, населбата пропаднала. Веќе никој не смеел ни да поминува тука; оние кои што тука ќе ги затекнала ноќ, наутро ги немало никаде. Нив ги убивал и ги голтал лошиот волшебник.
Многу се натажил најмладиот брат кога ја слушнал приказнава. В рака го стегнал своето верно копје, го прицврстил мечот на јуначка си снага, се фрлил на коњот и со најбрз галоп го потерал кон местото каде што луѓето му кажале дека се наоѓа маѓепсаната Голема Камена Глава. Во првите мугри стигнал таму. Добриот коњ му бил цел покриен со пењи, а и тој се беше изморил од долгото јавање. Но ниту се плашел, ниту се премислувал јунакот!
Тргнал право кон кон Големата Камена Глава. Таа навистина била иста како човечка глава, но била и слепа и нема и глува, токму како да е камен и ништо друго! Тогаш пред него излегол страшниот Љубомор. Долго се бореле најмладиот брат и лошиот волшебник. Во борбата, на јунакот му се искршил и новиот меч. Но токму кога Љубомор, престорен во чудовиште, и самиот изморен и ранет, тргнал да го проголта, јунакот се сетил на советот на онаа соколица. Бргу три пати ја чукнал златната острица од своето волшебно копје, кое истиот миг три пати запеало со гласот на сокол, и со сета сила го фрлил право во срцето на Љубомор! Се слушнал страшен татнеж, земјата се стресла, чудовиштето се исправило за последен пат крикнало посилно од гром и, паднало ничкум. По малку, лошото чудовиште било мртво, потоа го снемало а на земја, прикован со копјето, се покажал само еден грд старец. Со последни сили тој му рекол на јунакот:
”Ме победи со благородноста од која е направено и твоето копје!” Откако ги кажал овие зборови, се стопил и грдиот старец, а на земја останала само една влажна трага, како да поминал некој голем полжав. Така го снемало Љубомор.
Јунакот го извадил копјето и премален тргнал кон Големата Камена Глава. Колку што еднаш ја допрел, а на неа се отвориле сите седум заѕидани отвори! Очите се отвориле и прогледале, ушите прослушале, устата се отворила. Од устата на Големата Камена Глава излетал еден голем, прекрасен сокол, се спуштил на едното рамо од јунакот, а во истиот миг на другото рамо му слетала онаа истата соколица на која и го беше спасил соклето, и која што му го беше подарила волшебното копје.
Тогаш соколицата му рекла:
”Со овој сокол, ние сме маж и жена. Дадовме завет и се сторивме соколи за да им помагаме на луѓето, се додека не се најде некој исто толку благороден, да им помогне на луѓето, а нас да не ослободи од заветот. Мажот ми, овој сокол, дојде тука, да ги советува и брани луѓето во градот, а јас одлетав да им се најдам на луѓето од планината. Твојата добрина пренесена во копјето, и твојата душа посилна од силата на Љубомор, победиле денес и ќе победуваат секогаш додека сте сложни. Ние ќе ве помагаме ако во вас не завладее лошиот Љубомор. Сега ќе одиме во нашата куќа, во планина, но кога ќе затреба, пак ќе се сториме соколи за бдееме врз ова место и врз сите луѓе тука!“
Тогаш јунакот прашал:
„Кажи ми уште само, како ќе ја најдам вашата куќа в планина, кога ќе затреба да ни помогнете?“
„Нашата куќа е истата онаа куќа во која сте родени ти и твоите браќа,а во неа се родени и вашите родители, и дедовците на вашите дедовци!“ одговорила соколицата. Многу се почудил јунакот, посакал уште да праша, но пред уста да отвори, а соколите веќе беа летнале во небото. Во тој миг дувнале седум свежи ветрови низ сите седум отвори во Големата Камена Глава. Земјата повторно се затресла, и пред јунакот се исправил огромен џин. На неговите раменици, широки како цело поле, високо до облаците, сега стоела жива и Големата Камена Глава.
“И јас веќе не сум ви потребен! Добро знаете од што сте страдале, и ќе знаете што треба да правите и како да се браните. Оти злото е во човекот, и оној зол маѓепсник Љубомор веќе нема да дојде никогаш, ако вие не му отворите ниту еден од седумте отвори, и не го пуштите внатре!” Така кажал џинот со силен глас, и се изгубил!
Истоштен од борбата и од сите чуда, јунакот легнал в трева да поспие. Од неговата пот избиле неколку кладенци бистра вода, а телото каде што тој легнал, по некое време, се сторило планина која луѓето ја завикале Водно. И денес, погледнато од далеку, Водно прилега на заспан џин. Таму пак, кај што тој го положил копјето, се сторил еден висок срт, долг и тенок како копје. Секаде каде што копјето било допирано од рацете на јунакот, по сртот израснал и веднаш расцутел јоргован. На местата на кои копјето беше испрскано од крвта на оној зол волшебник Љубомор, никнале цветови, со листови густи и црвени како крв, кои не растат на ниту едно друго место. Бидејќи овој бој се водел во пролет, оттогаш, до денес, секоја пролет, високиот тенок срт обраснува со јоргован, а на истите места на кои се беа појавила за прв пат, никнуваат оние цветови, црвени како крвта на волшебникот. Овој срт луѓето го нарекле Осој, затоа што јунакот легнал во сенката на своето копје, попладнето кога завршила борбата против Љубомор. И денес тој срт му прави сенка на градот, секое попладне. Од време на време, од Осој се слушаат како пиштат соколи. Заради нивната песна, и во спомен на големиот бој во кој копјето за прв пат победоносно запеало, градот што бил основан во подножјето на Водно и Осој, неговите жители го нарекле “Копје кое пее”. Бидејќи победата врз лошиот Љубомор била извојувана со тоа копје, тие го смениле во “Со копје кое пее”. Со време, сеќавањето за тоа се сочувало во скратеното име ”Со копје”. Од ова е настанато денешното име ”Скопје”. На местото на кое лежела Големата Камена Глава, со време се развил убав и голем град. Кон него и денес водат и од него излегуваат седум патишта, на кои некогаш биле седум порти, заради што Скопје било познато и како Градот На Седумте Порти. Старите велат дека таму каде што биле очите од Големата Камена Глава, се отворила двете клисури: Качаничката и онаа на Матка; реките Лепенец и Треска потекле низ нив за да потсетуваат на реки од солзи што биле пролеани додека Голема Камена Глава била маѓепсана од лошиот Љубомор; кај што биле ноздрите, сега се отвораат клисурите кај Групчин и кај Радуша – познати и како Групчински и Радушки Дервен; планината Жеден пак, го добила името по тоа што јунакот токму на тоа место бил најмногу жеден додека се борел, а се наоѓа на местото помеѓу нив, како што и носот ги спојува и раздвојува ноздрите; преслапите на Китка Планина, како и на седлото кон Матејче, оттогаш се таму каде што некогаш биле ушите на Големата Камена Глава; Таорската Клисура, најнапред ширум отворена а потоа стеснета како грло, била создадена на местото на кое била устата од Големата Камена Глава!
Секој камен што ќе го земете в рака на целиот овој простор, е дел од некогашната Голема Камена Глава. Тие се тука за да го потсетуваат секој жител на Градот Со Седумте Порти, дека луѓето онемуваат и ослепуваат, стануваат глуви, ако му се препуштат на најлошиот волшебник наречен Љубомор, и дека дури и каменот прогледува, прослушува и прозборува, таму каде што ќе смогнат сили да го победат со својата добрина!
А соколите, прашувате. што стана со соколите? Тие и денес се птици заштитници на вашиот и нашиот град Скопје! Слушнете ја само песната што одекнува низ устата на некогашната Голема Камена Глава, по течението на реката Вардар:
”Море сокол пие, Вода на Вардаро”
