Според актуелното раководство на ЕСМ, по смената на власта добиле просечна производна цена на струјата на ниво на РЕЦ „Битола“ од 133 евра за мегават-час. За споредба, производната цена на струјата во РЕЦ во 2020 година беше 50 евра за мегават-час
Од државната компанија велат дека вршат ревизија на работата на претходното раководство на компанијата, а на барање на МВР и финансиската полиција веќе предале дел од документацијата.
Министерот за финансии во понеделникот го повтори она што го кажаа неговите колеги во неколку наврати. Ниту цената на струјата ќе се промени, ниту Владата ќе продолжи да дава финансиска поддршка за „електраните на Северна Македонија“.
„Важно е (граѓаните) да останат смирени дека нема да има апсолутно никакви проблеми во електроенергетскиот сектор и да нема трансфер во ЕСМ.
Ова го изјави министерката за финансии Гордана Дмитриевска-Кочоска во интервју за „360 степени“ на 11 ноември 2014 година.
Ваквиот став е добра вест за буџетот и граѓаните, но е и голем знак прашалник. Според компанијата, просечната производна цена на струјата на ЕСМ за годинава е 118 евра за мегават-час. А за да не поскапе струјата за домаќинствата, ЕСМ од јануари ќе мора да и продава иста струја на ЕВН двојно поевтино, по околу 60 евра за мегават-час.
Како е можно ЕСМ да продава под цена, а да не добива субвенции? Запрашан е и премиерот.
Седум години го ограбуваа ЕСМ и сега за четири-пет месеци го направивме чудото да ја зајакнеме компанијата да нема покачување (цената на струјата) или ако има поскапување е во границите. Два до три проценти“,
На 12 ноември 2024 година изјави премиерот Христијан Микоски.
Чудото за кое зборува премиерот е дека новото раководство на ЕСМ е на пат да ја намали производната цена на струјата, особено во РЕК „Битола“. Но, тој не кажа и колку точно ќе се заштеди преку кои точни мерки.
Па, се обидовме да дознаеме – како ЕСМ планира да ја намали производната цена на струјата за половина и ако успеат, кој е одговорен што таа е двојно зголемена.
„Нов“ извештај за 2023 година
„Годишен извештај за работата на АД „Електростопанство на Северна Македонија“ за 2023 година“Ова е целосниот назив на документот, иако се однесува на работењето на државната енергетска компанија минатата година, но тоа е новост.
На наше барање, ЕСМ ова го соопшти задутре, наместо вообичаено во мај или јуни.
А внатре на страна 78 пишува дека трошоците на компанијата лани биле околу 495 милиони евра, што е мало намалување во однос на расходите од 513 милиони евра во 2022 година.
Ако се погледнат постарите извештаи, лесно може да се види дека трошоците во 2021 година биле многу помали – 288 милиони евра. И во сите претходни години, до 2014 година, имаше околу 200 милиони евра плус-минус.
Ваквото драматично зголемување на трошоците се должи на енергетската криза која започна во 2021 година, а се интензивираше со руската инвазија на Украина во 2022 година. Во тие години ЕСМ добиваше повеќе задачи – производство и увоз на повеќе струја, а за возврат Владата ги субвенционираше од државниот буџет.
Севкупно, од 2021 до 2023 година, владата префрлила приближно 400 милиони евра на сметката на ЕСМ за да ги одржи цените на струјата достапни за домаќинствата и малите бизниси. Но, сега министерката за финансии и поранешна финансиска директорка на „Електрани“, Гордана Дмитриевска-Кочоска, вели дека новата влада повеќе нема да го субвенционира ЕСМ.
„ЕСМ низ годините имаше проблеми поради лошото менаџирање, како и некои работи со кои сега се занимаваат надлежните институции, што доведува до одредени злоупотреби. Како резултат на…
-Имаше и енергетска криза…по војната во Украина имаше и енергетска криза, цените на енергијата значително пораснаа
Да. И во тие години имавме најниско производство на електрична енергија досега, за што ние како опозиција секако не бевме одговорни, туку власта. така?,
Дмитриевска одговори – Кочоска.
Поголеми трошоци, помалку произведена енергија
Како што покажува годишниот извештај, точно е дека производството во годините на енергетската криза било најниско во последните две децении. Тогаш каде отидоа парите?
Еден одговор на ова е драматичното зголемување на трошоците за производство на електрична енергија со најголем капацитет – РЕЦ „Битола“.
Досегашното раководство на државната компанија со нас сподели информација дека од 2013 до 2020 година производната цена на еден мегават час струја во РЕЦ „Битола“ изнесувала и до 50 евра. Во 2021 година цената се искачува на 69 евра, следната година паѓа на 61 евро, а во 2023 година се зголемува на 103 евра за мегават-час. Од ЕСМ велат дека при смената на власта годинава добиле просечна цена од 133 евра за мегават-час.
„Ќе кажам уште еднаш, надлежните институции треба да одговорат на овие прашања.
– Дали мислите дека цената е нереална?
бр. Ова е веројатно точно, но зад тоа се крие нешто друго. Некој друг треба да истражи“.
Изјава Гордана Дмитриевска Кочоска.
Каде и што се крие во драматичното поскапување на производството во РЕК „Битола“, прашавме во ЕСМ.
„Сметаме дека надлежните институции треба да ги потврдат нашите сомнежи за тоа како се воделе одредени постапки, а дел од документот претходно го испративме на нивно барање сторил кривично дело мора да одговара“.
Тврдат дека имаат „360 степени“ од „електраните на Северна Македонија“.
Компанијата, во оваа фаза, не можеше да даде повеќе детали – како и каде точно веруваат дека се случила злоупотребата или дали е направено несоодветно. И без директни одговори, можеме само да извлекуваме индиректни заклучоци.
Сомнеж за увезениот јаглен
Еден аспект што го споменуваат ЕСМ и владините претставници е квалитетот на јагленот кој во последните три години „Електрани“ почна да го увезува, а не целосно да го покрива со сопствено ископ.
„Убедени сме дека со користење на квалитетен јаглен за термоблоковите во РЕК „Битола“ со соодветна калориска вредност, придонесуваме за намалување на употребата на мазутот што го користиме како енергетски извор за поддршка на термоблоковите што се користат, особено во случајот на јаглен со ниска калориска вредност“.
Ни одговорија од ЕСМ.
,Видете, има два моменти кога станува збор за јаглен. Првата точка е дека количината што ја испорачуваат треба да биде иста, што значи да не се плаќа по шпекулативни услови и второ, да испорачуваат јаглен, а не земја. Затоа што треба да произведете одредена количина електрична енергија со одредена потрошувачка на јаглен“.
декларирана Гордана Дмитриевска – Кочоска,
Не можеме самостојно да го потврдиме сомнежот дека увезениот јаглен не бил со соодветен квалитет или дека биле извршени лажни плаќања. Сепак, годишниот извештај покажува дека увозот на јаглен сериозно се одразил на цената на ЕСМ, а со тоа и на цената на струјата.
За увоз на јаглен во 2023 година се потрошени 102 милиони евра, како и 28 милиони евра за мазут што се користи за прскање јаглен, иако има ниска калориска вредност. Лани во 2022 година биле увезени околу 44 милиони евра јаглен и 26 милиони евра мазут. Во 2021 година се увезени околу 11 милиони евра јаглен и 14 милиони евра мазут. До 2020 година не се увезуваше јаглен, а употребата на мазут беше намалена за три или повеќе пати.
Повеќе јаглен и мазут на киловат-час
Главната последица на таквиот пристап е следново:
За производство на еден киловат-час енергија во 2023 година биле потребни 2,03 кг јаглен и 17,24 г мазут. За споредба, во годините кога производните цени биле пониски, на пример 2018 година, еден киловат-час трошел 1,79 килограми јаглен или 12% помалку од 2023 година, а 5,19 грама мазут, 70% помалку од 2023 година е помалку.
Веројатно имајќи ги предвид овие бројки, премиерот тврдеше дека може да се заштеди на неколку фронтови.
„Во следниот период јавноста ќе знае што е направено. За неполни пет месеци да го консолидирате за четири и пол месеци, да имате околу 200 до 250 илјади тони јаглен во депонијата, да имате речиси половина милион тони јаглен што сте го договориле по договорената цена. 63, треба да биде 43 евра за тон. Откриеното парче од милион и пол тони ми дава можност да се договорам за цената на гасот која нема да биде берзанска +11 евра, туку берза +4 евра и се надевам дека од јануари ќе биде уште поевтина.,
– изјави премиерот Христијан Мицкоски.
А, кога ќе се соберат фактите дека РЕК „Битола“ откупувал и трошел се повеќе јаглен и мазут, а производството било горе-долу исто како и претходните години, се поставува прашањето – каде се давале милионите евра годишно на Поминаа трошоците за ископ на јаглен и транспорт?
Извештаите укажуваат дека се ископувал јаглен, но …
Од 2016 до 2019 година, годишно се ископуваа околу 50 милиони тони јаглен. Од 2020 до 2022 година, оваа бројка ќе се намали на приближно 4,5 милиони тони. Во 2023 година, рударството дополнително паѓа на 3,9 милиони тони. Па, бидејќи немаше доволно домашен јаглен, моравме да увезуваме јаглен од странство, за што лани се платени 102 милиони евра.
Но…
И додека сите овие бројки упатуваат на неефикасно работење, па дури и сомнежи за злоупотреба, не треба да се заборават неколку „погодни“ околности.
РЕК „Битола“ старее, а со тоа се поскапува и отежнува производството на струја. А јагленот не е обновлив извор, неговото количество се намалува во домашните рудници и се повеќе се добива со копање јаловина.
И покрај се, министерот е уверен дека новото раководство може да го врати комбинатот на многу поевтино производство.
,Премиерот секојдневно ги контролира овие работи и јас му верувам многу врз основа на работата што сум ја завршил со него и знам колку може да направи и што е способен да прави, така што немам поплаки.,
Гордана Дмитриевска – рече Кочоска.
Раководните структури на ЕСМ се уверени дека ќе можат да понудат цена која нема да ја зголеми цената на струјата за домаќинствата, а притоа да нема и загуби.
„Со професионален корпоративен пристап, новиот менаџерски тим презеде мерки за намалување на тековните и непродуктивните трошоци, зголемување на производството на електрична енергија и овозможување зголемени приходи и идни профити.
Тој одговори од „Електрани на Северна Македонија“.
А за да може да се придвижи кон таа цел, новото раководство на „Електрон“ мораше да го исплати долгот. Бидејќи владата рече дека нема да им даде пари, тие го покриваа кусокот со земање кредити.
За „360 степени“ ЕСМ велат дека се задолжиле со 82 милиони евра преку таканаречен синдициран заем, кој го одобриле четири банки – Стопанска банка-Скопје, Комерцијална банка, Халк банка и Уни банка. Рокот на отплата на кредитот е 10 години, со грејс период од две години.
